CÂY THIÊN NIÊN KIỆN LÀ GÌ?

Cây thiên niên kiện là một loại cây có rất nhiều công dụng hữu ích. Đây một trong những vị thuốc nam hàng đầu trong các bài thuốc Đông y, trị được rất nhiều bệnh ở người cao tuổi. Cùng tham khảo bài viết dưới đây để tìm hiểu rõ hơn về loại dược liệu quý này.

Nguồn gốc và đặc điểm thiên niên kiện

Thiên niên kiện là loại cây bản địa của Việt Nam và các tỉnh miền nam Trung Quốc. Sở dĩ có tên thiên niên kiện vì dân gian cho rằng uống vị thuốc này thì nghìn năm khỏe mạnh (tức thiên có nghĩa là nghìn, niên là năm, kiện là khỏe mạnh).

Thiên niên kiện là một vị thống trong Đông y. Lá mọc tập trung ở đầu thân rễ, hai mặt đều nhẵn, có hình dạng giống hình tam giác, đầu nhọn, mép nguyên. Mặt trên lá có màu đậm hơn, gân ở hai mép đều hướng về phía đỉnh lá. Cụm hoa là một bông to màu lục nhạt, thường ra hoa vào mỗi tháng 3 – 4 hàng năm. Quả thuôn mọng và chứa nhiều hạt có rạch.

Đây là loài cây thường mọc hoang ở những nơi ẩm ướt cạnh ven suối, thung lũng, sườn đồi. Người dân thường sử dụng phần rễ của cây thiên niên kiện đem về rửa sạch đất, bỏ rễ con, phơi hay sấy khô để dùng làm thuốc.

Tác dụng của thiên niên kiện 

Trong dân gian, thiên niên kiện là thảo dược vị đắng, tính cay, mùi thơm, hơi ngọt có tác dụng rất tốt trong điều trị các bệnh phong hàn, tê thấp, bồi bổ gân cốt, co quắp chân tay, đau nhức xương khớp…

Trong y học cổ truyển, cây thiên niên kiện được dùng làm thuốc chữa thoát vị đĩa đệm, chữa bệnh thoái hóa cột sống, chữa đau thần kinh tọa, chữa bệnh thoái hóa khớp, viêm khớp. Ngoài ra, thiên niên kiện còn có tác dụng với tình trạng đau dạ dày, đau bụng kinh và trừ sâu hiệu quả.

Trong Tây Y, rễ của thiên niên kiện có chứa tinh dầu màu vàng, mùi thơm dịu nhẹ với thành phần là các chất như este, I-linalool, terpineol, sabinen, limonene, a-terpinen, acetaldehyde, aldehyd propionic…được dùng làm hương liệu, nguyên liệu trong điều chế nước hoa.

Ngoài ra, thiên niên kiện còn được dùng để chữa xuất huyết, gãy xương, viêm ruột, đẩy mạnh lưu thông khí huyết, giảm đau, chống đông máu hiệu quả. Một số nơi, người ta còn dùng loại cây này để giảm đau, chống viêm, chống dị ứng rất tốt.

Các bài thuốc từ thiên niên kiện

Thiên niên kiện khô có thể chế biến dưới hai dạng: sắc thuốc và ngâm rượu uống. Liều lượng: tối đa cho mỗi thang thuốc là 10g. Dưới đây là các bài thuốc, tương ứng với các bệnh cụ thể:

Bài thuốc chữa phong thấp, đau nhức xương khớp

• Bài 1: Thiên niên kiện khô, ngưu tất mỗi loại 10g; mộc qua, hy thiêm thảo mỗi vị 20g. Đem sắc tất cả với 1 lít nước, đến khi cạn còn 400 ml thì dừng, chia làm 2 lần uống hết trong ngày.
• Bài 2: Thiên niên kiện khô, ngải cứu, thương nhĩ tử mỗi vị 10g; rễ cây cỏ xước 40g; hy thiêm, thổ phục linh mỗi loại 20g. Sắc các loại thuốc này với 4 bát nước đầy cho tới khi còn lại 2 bát nước thì dừng, chia làm 2 lần, uống trước khi ăn.
• Bài 3: Thiên niên kiện, cốt toái bổ mỗi vị 10g, bạch chỉ 8g, sắc lên uống mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa đau bụng kinh bằng thiên niên kiện

– Chuẩn bị nguyên liệu: Thiên niên kiện, rễ bưởi, rễ cây bướm bạc, rễ cây sim rừng mỗi vị 10g.

– Cách làm: Đem các nguyên liệu trên sắc lên, uống thay nước trong những ngày hành kinh để giảm các triệu chứng đau tức bụng, đau thắt tử cung.

Bài thuốc chữa rôm sảy, mẩn ngứa, dị ứng

– Chuẩn bị nguyên liệu: Thiên niên kiện, gừng tươi, củ sả

– Thực hiện: Tất cả rửa sạch, giã nát rồi đắp lên vùng da bị bệnh. Thực hiện đều đặn trong vòng 2-3 ngày.

Bài thuốc chữa mụn nhọt, mụn độc

– Chuẩn bị: Lá thiên niên kiện tươi, 1 nhúm muối hạt.

– Thực hiện: Giã nát lá thiên niên kiện tươi, trộn đều với muối hạt rồi đắp lên đầu mụn, đắp mỗi ngày cho đến khi mụn lặn hẳn.

Thiên niên kiện ngâm rượu

– Chuẩn bị: 1kg củ thiên niên kiện; ngưu tất, câu kỷ tử, hổ cốt mỗi loại 100g

– Thực hiện:

• Các nguyên liệu này đem rửa sạch, thái nhỏ, phơi khô, sao vàng hạ thổ
• Sau đó đem ngâm cùng 2 lít rượu trắng loại trên 40 độ.
• Ngâm trong bình sành hoặc bình thủy tinh ít nhất 1 tháng là có thể dùng được.
• Để bình rượu ở chỗ khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp, uống mỗi ngày 1 chén nhỏ trong bữa ăn.

Một vài lưu ý khi sử dụng thiên niên kiện

Thiên niên kiện là dược liệu có nhiều công dụng và lành tính. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả chữa bệnh và không ảnh hưởng đến sức khỏe, người dùng cần lưu ý một số điểm như:

• Người âm hư nội nhiệt, táo bón, nhức đầu không nên dùng thiên niên kiện.
• Khi dùng thiên niên kiện khô để ngâm rượu, không nên cho quá nhiều và không nên uống quá 2 chén nhỏ một ngày vì có thể gây ra ngộ độc, nôn ói, chóng mặt, đau đầu.
• Trong các bài thuốc, chỉ dùng tối đa 10g thiên niên kiện khô/ngày.
• Hiệu quả của dược liệu phụ thuộc vào cơ địa của từng người. Nếu sử dụng lâu mà không thấy cải thiện, nên dừng lại và tham khảo ý kiến của bác sĩ.